Polskie kino dokumentalne ma niezwykłą moc poruszania, zaskakiwania i zostawiania w widzach emocji na długo po seansie. Z okazji swojego 20-lecia Polski Instytutu Sztuki Filmowej zaprasza na wyjątkową filmową podróż przez ostatnie dwie dekady – czas, w którym polskie filmy dokumentalne zdobywały najważniejsze nagrody i podbijały serca widzów na całym świecie. W ramach akcji „PISF & MDAG: kino dokumentalne - nasza miłość!” od 21 listopada aż do końca stycznia 2026 r. w kinach w całej Polsce ponownie zobaczymy 20 kultowych tytułów współfinansowanych przez PISF.
Współorganizatorem wydarzenia jest festiwal Millennium Docs Against Gravity, który od ponad 20 lat popularyzuje w Polsce kino dokumentalne i wyrósł na jedną z największych imprez poświęconych tej dziedzinie na świecie. Przez ponad dwie dekady udowodnia, że film dokumentalny może być równie porywający, jak najlepsze kino fabularne.
Podczas konferencji prasowej, która odbyła się 26 września na 50. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni, poznaliśmy 20 filmów wybranych przez kapitułę akcji. O tym wyborze opowiedzieli dyrektor Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej Kamila Dorbach oraz dyrektor i założyciel MDAG - Artur Liebhart.
„W naszym projekcie nie chodzi jedynie o przypomnienie dwudziestu znakomitych filmów dokumentalnych. Chodzi o coś znacznie głębszego - o uświadomienie sobie, że kino dokumentalne jest jednym z ostatnich miejsc, w których pytania są ważniejsze niż odpowiedzi, a prawda nie jest dana raz na zawsze, lecz wymaga ciągłego poszukiwania. Każdy z tych filmów powstał z uważności i odwagi - uważności, która pozwala dostrzec to, co skryte pod powierzchnią codzienności, i odwagi, by spojrzeć tam, gdzie inni odwracają wzrok, uważności, która wsłuchuje się w najcichsze głosy, i odwagi, by ponieść ciężar prawdy, która nie zawsze jest łatwa ani wygodna.” - mówi o założeniach projektu Dyrektor PISF Kamila Dorbach.
„Chciałbym podziękować w imieniu branży dokumentalnej Pani Dyrektor Kamili Dorbach za to, że nie zapomniała o wielkich sukcesach polskiego kina dokumentalnego, które mimo niskich budżetów produkcyjnych i promocyjnych rozsławiło polską kinematografię na świecie przez ostatnie 20 lat. Lista 20 filmów, które będą pokazywane w kinach w ramach tego projektu, z zasady nie mogła być pełna. Kilka filmów oraz twórców i twórczyń nie zmieściło się w 20-tce a już idzie nowe pokolenie reżyserek i reżyserów z nowym językiem filmowym i estetyką. Co potwierdza, że film dokumentalny jest najszybciej rozwijającym się gatunkiem filmowym, inspirującym inne gatunki i pomagającym zrozumieć świat” - dodaje Artur Liebhart.
Skomplikowana historia i spojrzenie na teraźniejszość
Wśród tytułów wskazanych przez kapitułę znajdują się opowieści dotykające naszej skomplikowanej przeszłości, ale też spraw aktualnych i ważnych. Nagrodzony na festiwalu w Wenecji i Orłem „Książę i dybuk” (2017) Elwiry Niewiery i Piotra Rosołowskiego oraz „Po-lin. Okruch pamięci” (2008) Jolanty Dylewskiej sięgają do pierwszej połowy XX wieku, nominowany do Oscara® „Królik po berlińsku” (2009) Bartosza Konopki oraz „Rok z życia kraju” (2024) Tomasza Wolskiego są spojrzeniem na rzeczywistość komunistycznego kraju. W „Skąd dokąd” (2023) Maciek Hamela przedstawia z kolei heroiczną walkę o życie ludności cywilnej po wybuchu pełnoskalowej inwazji Rosji w Ukrainie.
Miejsca-symbole
Najlepsze filmy dokumentalne ostatniego 20-lecia zabierają nas także w liczne podróże do miejsc, w których - jak w lustrze - odbijają się ważne zjawiska naszego życia społecznego. Zdobywca Orła oraz Grand Prix na festiwalu MDAG, czyli „Lombard” (2022) Łukasza Kowalskiego, to spojrzenie nie tylko na tytułowy śląski lombard, ale przede wszystkim na koszty transformacji gospodarczej. Powrotem do wyjątkowego miejsca, które reżyserka stara się ocalić od zapomnienia, jest „Symfonia Fabryki Ursus” (2018) Jaśminy Wójcik. „Wiatr. Thriller dokumentalny” (2019) Michała Bielawskiego pokazuje (zaskakujący i przejmujący) wpływ wiatru halnego na życie mieszkańców polskich gór, za to Wojciech Staroń w „Argentyńskiej lekcji” (2011) rusza wraz ze swoją rodziną do Argentyny, żeby w kontakcie z nowym językiem jego syn przeszedł ważną życiową przemianę.
Spontaniczne spotkania i mistrzowska praca z archiwaliami
Wiele filmów prezentowanych w ramach akcji eksperymentuje z formą, zaskakuje pomysłowością twórców i wykorzystaniem różnorodnych materiałów. Spontaniczne spotkania i niezwykła zdolność reżyserów do przełamywania lodów z bohaterami i bohaterkami napędzają nagrodzone Orłami „21 x Nowy Jork” (2016) Piotra Stasika oraz „Film balkonowy” (2021) Pawła Łozińskiego. Reżyserzy nie szukają tematów daleko, ale znajdują prawdę o życiu w otaczających ich ludziach. Z kolei mistrzowie pracy z archiwaliami sięgają do materiałów z przeszłości, żeby opowiedzieć o zmieniającej się Polsce i świecie. „Beksińscy. Album wideofoniczny” (2017) Marcina Borchardta to nie tylko opowieść o rodzinie wybitnego polskiego malarza, ale też po prostu o polskiej rodzinie i przemianach, jakie w niej następowały. „Pociągi” (2024) Macieja Drygasa odwołują się do początku XX wieku, pokazując, jak ślepa miłość do postępu technologicznego może doprowadzić - także dzisiaj - do tragedii. Film otrzymał główną nagrodę na największym festiwalu filmów dokumentalnych na świecie - IDFA w Amsterdamie.
Blisko bohaterów i bohaterek
Polskie kino dokumentalne słynie z opowieści, w których twórcy i twórczynie potrafią z niezwykłą czułością, empatią a kiedy trzeba z poczuciem humoru przedstawić bohaterów i bohaterki, czego najlepszemu dowodem są przejmujące filmy wybitnych reżyserek, takie jak nagrodzona Europejską Nagrodą Filmową „Komunia” (2016) Anny Zameckiej,„Uwikłani” (2012) Lidii Dudy czy „Nadejdą lepsze czasy” (2015) Hanny Polak - zdobywca Grand Prix na festiwalu MDAG. Z niezwykłą błyskotliwością i charakterystycznym dla siebie spojrzeniem na rzeczywistość w filmie „Jak to się robi” (2006) swojego bohatera pokazał zmarły niedawno Marcel Łoziński, legenda polskiego kina i mentor kolejnych pokoleń dokumentalistów oraz dokumentalistek.
Niezłomne dążenie do celu
Dopełnieniem wybranej 20-tki są filmy o (sportowych i nie tylko) emocjach oraz rywalizacji. Nagrodzona Orłem „Wanda Rutkiewicz. Ostatnia wyprawa” (2024) Elizy Kubarskiej to spojrzenie na najwybitniejszą polską himalaistkę w historii, w „Over the Limit” (2017) Marty Prus obserwujemy koszty psychiczne i fizyczne wiążące się z wyczynowym uprawianiem sportu na przykładzie młodej gimnastyczki. „Pianoforte” (2023) Jakuba Piątka, które zdobyło Orła i Międzynarodową Nagrodę Emmy®, przenosi nas w świat muzyki, ale zachowuje emocje charakterystyczne dla filmów sportowych, pokazując zaciekłą walkę przy fortepianie w legendarnym Konkursie Chopinowskim.
Każdy z filmów pokazywanych w ramach akcji PISF i MDAG to dowód, że polskie kino dokumentalne potrafi być odważne, różnorodne oraz uniwersalne. To kino, które wiele mówi o nas i o tym, jak Polska zmieniała się nie tylko przez ostatnie 20 lat. Oglądane wspólnie i na dużym ekranie te opowieści nabierają szczególnej siły. Wybranym pokazom będą towarzyszyły także spotkania z twórcami i twórczyniami. Pełna lista tytułów wraz z opisami jest dostępna na stronie 20lat.pisf.pl. Kina, które chcą dołączyć do akcji, mogą zgłaszać się przez formularz, który także znajduje się na stronie akcji.
Kino jest dostępne dla wszystkich!
We współpracy z Fundacją Kino Dostępne w aplikacji Kino Dostępne znajdzie się audiodeskrypcja do wybranych filmu pokazywany w ramach akcji. Pobierz darmową aplikację w Google Play oraz App Store.
Pełna lista 20 najlepszych polskich filmów dokumentalnych z okazji 20-lecia Państwowego Instytutu Sztuki Filmowej:
„21 x Nowy Jork” (2016), reż. Piotr Stasik, prod. Agnieszka Wasiak, Mariusz Włodarski (Lava Film)
„Argentyńska lekcja” (2011), reż. Wojciech Staroń, prod. Małgorzata Staroń (Staron Film, Telewizja Polska)
„Beksińscy. Album wideofoniczny” (2017), reż. Marcin Borchardt, prod. Dariusz Dikti (Biuro Pomysłów)
„Film balkonowy” (2021), reż. Paweł Łoziński, prod. Agnieszka Mankiewicz, Paweł Łoziński, Izabela Łopuch (Łoziński Production, HBO Max, Mazowiecki Instytut Kultury)
„Jak to się robi” (2006), reż. Marcel Łoziński, prod. Zespół Filmowy Panorama
„Komunia” (2016), reż. Anna Zamecka, prod. Anna Wydra, Anna Zamecka, Zuzanna Król, Izabela Łopuch (HBO Polska, Wajda Studio, Otter Films)
„Królik po berlińsku” (2009), reż. Bartosz Konopka, prod. Anna Wydra (MS Films)
„Książę i dybuk” (2017), reż. Elwira Niewiera, Piotr Rosołowski, prod. Małgorzata Zacharko, Andreas Banz, Dirk Engelhardt, Robert Thalheim, Matthias Miegel, Ann Carolin Renninger, Thomas Kufus (Film Art Production, Kundschafter Filmproduktion, Zero One Film)
„Lombard” (2022), reż. Łukasz Kowalski, prod. Anna Mazerant, Łukasz Kowalski (4.30 Studio)
„Nadejdą lepsze czasy” (2015), reż. Hanna Polak, prod. Sigrid Dyekjar, Hanna Polak, Izabela Łopuch (Danish Documentary Production, Hanna Polak Films)
„Over the Limit” (2017), reż. Marta Prus, prod. Maciej Kubicki, Anna Kępińska (Telemark)
„Pianoforte” (2023), reż. Jakub Piątek, prod. Maciej Kubicki (Telemark)
„Pociągi” (2024), reż. Maciej Drygas, prod. Vita Żelakeviciute (Drygas Film Production)
„Po-lin. Okruch pamięci” (2008), reż. Jolanta Dylewska, prod. Mirosław Bork, Klaus Schmutzer (Bomedia, a jour film)
„Rok z życia kraju” (2024), reż. Tomasz Wolski, prod. Anna Gawlita (Kijora Film)
„Skąd dokąd” (2023), reż. Maciek Hamela, prod. Piotr Grawender, Maciek Hamela (Affinity Cine, Pemplum)
„Symfonia Fabryki Ursus” (2018), reż. Jaśmina Wójcik, prod. Zuzanna Król, Wojciech Marczewski (Wajda Studio)
„Uwikłani” (2012), reż. Lidia Duda, prod. Anna Kępińska, Maciej Kubicki, Witold Będkowski (Telemark, Telewizja Polska)
„Wanda Rutkiewicz. Ostatnia wyprawa” (2024), reż. Eliza Kubarska, prod. Monika Braid (Braidmade Films, Tilt Production)
„Wiatr. Thriller dokumentalny” (2019), reż. Michał Bielawski, prod. Maciej Kubicki, Anna Kępińska, Izabela Łopuch (Telemark, HBO Europe)
